They said Jamsetji Nusserwanji Tata turned mud into gold or was it skillful management, clear thinking and honesty that did the trick?
He had an uncanny knack for recognizing a good business opportunity and a selfless will to improve the lot of his countrymen. Thus a little known Zoroastrian family became the foremost business house in India's industrial history.
The chronicle of the life of Jamsetji Nusserwanji Tata is fascinating by reason of its impersonal approach, its old-world flavour and accent.
Jamsetji Tata laid the foundations and largely consolidated the position of Indian industry and enterprise. In Indian industry the terms 'integrity' and 'Tata' are synonymous, with the result that the House of Tata and its far-flung organization have the stamp of stability, security and success. It was not an easy success and there is at no stage in its development any trace of the nouveau-riche make-up.
Jamsetji Nusserwanji Tata was born in 1839, and in his lifetime India remained firmly under British rule. Yet the projects he envisioned laid the foundation for the nation's development once it became independent. More extraordinary still, these institutions continue to set the pace for others in their respective areas. For, among his many achievements are the Indian Institute of Science in Bangalore, which has groomed some of the country's best scientists, the Tata Steel plant in Jamshedpur, which marked the country's transition from trading to manufacturing, his pioneering hydro-electric project, and the Taj Mahal hotel in Mumbai, one of the finest in the world.
In these as in other projects he undertook, Jamsetji revealed the unerring instinct of a man who knew what it would take to restore the pride of a subjugated nation and help it prepare for a place among the leading nations of the world once it came into its own. The scale of the projects required abilities of a high order. In some cases it was sheer perseverance that paid off as with finding a suitable site for the steel project. In others, such as the Indian Institute of Science, it was his exceptional persuasive skills and patience that finally got him the approval of a reluctant viceroy, Lord Curzon.
असं म्हणतात जमशेटजी नुसेरवानजी टाटा यांनी मातीचे सोने केले. कुशल व्यवस्थापन, स्पष्ट विचार आणि प्रामाणिकपणाने ही त्यांची जमेची बाजू
व्यवसायाची चांगली संधी ओळखण्याची आणि आपल्या देशवासियांना सुधारण्याची निस्वार्थ इच्छाशक्ती त्यांच्याकडे होती. अशाप्रकारे थोडेसे ज्ञात झोरोस्ट्रियन कुटुंब हे भारताच्या औद्योगिक इतिहासातील अग्रगण्य व्यावसायिक घराणे बनले.
जमशेदजी नुसेरवानजी टाटा यांच्या जीवनाचा इतिहास त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा दृष्टीकोन, जुन्या काळातील परिस्थिती यामुळे आकर्षक आहे.
जमशेदजी टाटा यांनी पाया घातला आणि मोठ्या प्रमाणावर भारतीय उद्योग आणि उद्योगाचे स्थान मजबूत केले. भारतीय उद्योगात 'अखंडता' आणि 'टाटा' हे शब्द समानार्थी आहेत, परिणामी टाटा हाऊस आणि त्याच्या दूरवरच्या संस्थेवर स्थिरता, सुरक्षितता आणि यशाचा शिक्का आहे. हे सोपे यश नव्हते आणि त्याच्या विकासाच्या कोणत्याही टप्प्यावर नोव्यू-श्रीमंत मेक-अपचा कोणताही ट्रेस नाही.
जमशेदजी नुसेरवानजी टाटा यांचा जन्म १८३९ मध्ये झाला आणि त्यांच्या हयातीत भारत ब्रिटीशांच्या अधिपत्याखाली राहिला. तरीही त्यांनी कल्पना केलेल्या प्रकल्पांनी देश स्वतंत्र झाल्यावर देशाच्या विकासाचा पाया घातला. आणखी विलक्षण गोष्ट म्हणजे, या संस्था आपापल्या क्षेत्रात इतरांसाठी बेंचमार्क सेट करत आहेत. कारण, बंगळुरूमधील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स, ज्याने देशातील काही सर्वोत्तम शास्त्रज्ञांना तयार केले आहे, त्यांच्या अनेक कामगिरींपैकी जमशेदपूरमधील टाटा स्टील प्लांट, ज्याने देशाचे व्यापारातून उत्पादनाकडे संक्रमण घडवले आहे, त्यांचा अग्रगण्य जलविद्युत प्रकल्प आणि मुंबईतील ताजमहाल हॉटेल, जगातील सर्वोत्तम हॉटेलांपैकी एक.
त्यांनी हाती घेतलेल्या इतर प्रकल्पांप्रमाणेच, जमशेटजींनी एका व्यक्तीची अविचल प्रवृत्ती प्रकट केली ज्याला हे माहित होते की एखाद्या दबलेल्या राष्ट्राचा अभिमान पुनर्संचयित करण्यासाठी काय करावे लागेल आणि एकदा ते राष्ट्रात आल्यानंतर त्याला जगातील आघाडीच्या राष्ट्रांमध्ये स्थान मिळवण्यास मदत होईल. प्रकल्पांच्या स्केलसाठी उच्च ऑर्डरची क्षमता आवश्यक आहे. काही प्रकरणांमध्ये, पोलाद प्रकल्पासाठी योग्य जागा शोधण्याइतकी चिकाटी होती. इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ सायन्स सारख्या इतर संस्थांमध्ये, त्यांचे अपवादात्मक प्रेरक कौशल्य आणि संयम यामुळेच त्यांना शेवटी अनिच्छुक व्हाइसरॉय, लॉर्ड कर्झन यांची मान्यता मिळाली.